[ad_1]
Gjatë 34 viteve të tranzicionit të dëshpëruar nga mungesa e mundësive për punësim, arsimi i papërshtatshëm, korrupsioni i lartë, mungesa e meritokracisë dhe kostot e larta të strehimit, të rinjtë shqiptarë kanë humbur shpresën, duke zgjedhur emigracionin si zgjidhje për të ardhmen e tyre. Në periudhën ndërmjet dy censeve, nga 2011 deri më 2023, popullsia e vendit shënoi rënie me rreth 14%, ndërsa të rinjtë (15-29 vjeç) u pakësuan me 39%. Rinia shqiptare vuan mungesën e një arsimi të përshtatshëm dhe për pasojë, mungesën e përfshirjen në tregun e punës.
Në vitin 2023, një e katërta e të rinjve 15-29 vjeç nuk ishin as të punësuar dhe as duke ndjekur shkollën apo ndonjë formim profesional, teksa papunësia është në rritje. Rritja ekonomike e vendit nuk ka përmirësuar pozitat e të rinjve në arsim dhe në tregun e punës. Këshillat e të rinjve që po ndërtojnë një karrierë të suksesshme sugjerojnë shkollim të mirë dhe më shumë dashuri për vendin. Ekspertët sugjerojnë se investimi tek të rinjtë në këtë moment të Shqipërisë është zgjidhja e vetme për zhvillimin e qëndrueshëm.
Historia ka treguar se kombet që investojnë në arsimin, shëndetin dhe punësimin e të rinjve kanë zhvillim të qëndrueshëm në afat të gjatë dhe më shumë shanse për të rritur mirëqenien se vendet e tjera që zgjedhin p.sh. të investojnë në infrastruktura fizike. Gjermania është shembulli më i prekshëm. Nëpërmjet një strategjie në sistemin e arsimit profesional nxiti dhe krijoi një ekonomi të fuqishme dhe të specializuar në industri.
Sistemi gjerman përgatiti të rinjtë për pozicione pune të mirëpaguara bazuar në shkollimin teorik dhe praktikën në çka e bëri vendin konkurrues në botë për prodhime industriale me vlerë të lartë. Vende të tjera si Koreja e Jugut, Finlanda, Singapori dhe Kanadaja kanë përjetuar zhvillim të shpejtë ekonomik, falë fokusit te të rinjtë. Por Shqipëria, e cila trashëgoi nga komunikimi ndoshta kapitalin më të çmuar, “dividentin demografik” një popullsi të re në moshë, nuk e shfrytëzoi me maturi këtë potencial.
Gjatë 34 viteve të tranzicionit të dëshpëruar nga mungesa e mundësive për punësim, arsimi i papërshtatshëm, korrupsioni i lartë, mungesa e meritokracisë dhe kostot e larta të strehimit të rinjtë shqiptarë kanë humbur shpresën përderisa kanë zgjedhur në mënyrë masive emigracionin, si zgjidhje për të ardhmen e tyre. Të dhënat e cens 2023 tregojnë se grupet reja në moshë kanë shënuar rënie drastike në raport me popullsinë e përgjithshme. Në periudhën ndërmjet dy censeve, nga 2011 deri më 2023, popullsia e vendit shënoi rënie me rreth 14%, ndërsa të rinjtë (15-29 vjeç) u pakësuan me 39%.
Emigracioni i lartë dhe rënia e lindjeve po reduktojnë popullsinë e re në moshë, duke rritur më tej sfidat në të gjitha fushat e jetës në vend. Tregu i punës, skema pensioneve, cilësia e demokracisë kanë nisur të shfaqin simptomat e para të “sëmundjeve” që po krijon mungesa e të rinjve. Përveç pakësimit në numër, rinia shqiptare që jeton në Shqipëri vuan mungesën e një arsimi të përshtatshëm dhe për pasojë, mungesën e përfshirjen në tregun e punës. Në vitin 2023, një e katërta e të rinjve 15-29 vjeç nuk ishin as të punësuar dhe as duke ndjekur shkollën apo ndonjë formim profesional.
Papunësia në popullsinë e përgjithshme ishte 10.7%, ndërsa, ndërsa tek të rinjtë shkalla zyrtare e papunësisë ishte 22%. Anketa të tjera që kanë matur emigracionin potencial, kanë treguar se vështirësitë në punësimin e të rinjve janë shkaktari kryesor për emigrimin e tyre. Gati 80% e personave që largohen nga vendi janë të rinj nën 30 vjeç dhe arsyet e largimit lidhen me përpjekjet për të përmirësuar gjendjen e tyre ekonomike.
Raporti Global për Lumturinë, që u publikua në mars të këtij viti, renditi Shqipërinë në vendin e 66-të në mesin e 140 vendeve për nivelin e lumturisë për personat poshtë 30 vjeç. Të rinjtë shqiptarë ishin më të palumturit në Europë, duke lënë pas vetëm Turqinë. Ekonomia e Shqipërisë vuan nga mungesa e konkurrencës dhe incentivat për të rinjtë për t’i përfshirë ata në biznes. Vendi ka një kuadër ligjor dhe një strategji për zhvillimin e të rinjve, gjithashtu ka edhe një Ministër Shteti për Fëmijët dhe të Rinjtë, por zhvillimet reale tregojnë për jo në favor të perspektivës së tyre.
Brendi Hoti, një i ri që është kthyer nga studimet jashtë vendit dhe tani bashkëmenaxhon kompaninë PikHost, inovatore në qiradhënien në platforma, thotë se në Shqipëri, mbështetja institucionale për të rinjtë që duan të hapin një biznes është ende e kufizuar dhe se ata përballen me sfida të konsiderueshme.
“Ka shumë konkurrencë, veçanërisht nga kompanitë e mëdha që dominojnë tregun, dhe kjo e bën më të vështirë hapjen e mundësive për biznese të reja. Për më tepër, shpeshherë institucionet preferojnë të bashkëpunojnë me aktorë të mëdhenj, që kanë më shumë mundësi dhe resurse”, tha z. Hoti.
Po humb pasuria më e çmuar, të rinjtë
Drini një 16-vjeçar nga Tropoja, që la në mes gjimnazin për të udhëtuar me gomone drejt Britanisë së Madhe tre vite më parë, ka dy muaj që është depërtuar në Shqipëri. Ende pa u çmallur me familjen po bëhet gati të emigrojë drejt Gjermanisë. Familja e tij jeton në fshat dhe të gjithë banorët janë mbi 55 vjeç, edhe në qytet ka shumë pak rinj, ose aspak gjatë dimrit. “Edhe sikur të kem një punë të mirë, nuk kam asnjë shok.
Në Tiranë, paga 50 mijë lekë që më ofruan nuk më mjafton as për qiranë. Kam gjetur një kontratë pune në Gjermani dhe mendoj të lëviz para festave”, – thotë Drini, djali i vetëm i familjes. Prindërit e tij janë të dëshpëruar, por Drinin nuk ka asgjë që e mban në Shqipëri. Historia e Drinit është ajo e shumë të rinjve që kanë zgjedhur emigracionin si ëndrrën e jetës. Në vitin 2023, censi numëroi rreth 430 mijë të rinj të moshës 15-29 vjeç nga më shumë se 704 mijë që ishin në vitin 2011 dhe më shumë se 920 mijë që ishin në vitin 2023.
Në 1989 një vit para se të rrëzohej regjimi diktatorial, të rinjtë përbënin 30% të popullsisë dhe në vitin 2023 përbënin vetëm 18% të saj. Shqipëria ka humbur pasurinë më të çmuar të saj, rininë. Rënia e numrit të të rinjve është përshpejtuar në vitet e fundit kryesisht pas emigracionit të lartë me heqjen e regjimit të vizave. Ndërmjet 1989 dhe 2011, popullsia në grupmoshën 15-29 vjeç shënoi rënie me 23,4%. Nga 2011 deri më 2023, kjo grupmoshë shënoi rënie me 39%.
Si rrjedhojë e ikjes masive të të rinjve, popullsia e vendit u plak me 7 vite. Grupmosha 15-19 vjeç kishte tkurrjen më të madhe. Kur u zhvillua censi 2011, në të gjithë vendin u numëruan 268,756 të rinj 15-19 vjeç, por në censin 2023, numri i tyre u përgjysmua me vetëm 142,943 persona, me rënie 47%. Kjo grupmoshë kishte rënien më të madhe në periudhën ndërmjet censeve si në numër dhe në përqindje. Popullsia e përgjithshme pësoi rënie me 14.8%, ndërsa në grupet e reja, ky raport ishte tre herë më i lartë.
Ekspertët e statistikave e shpjegojnë këtë rënie me emigracionin e lartë të të rinjve dhe familjeve me fëmijë pas vitit 2016, nëpërmjet formës së re të emigracionit, azilit ekonomik. Rënie mbi 40% pësuan edhe grupmoshat 10-14 vjeç (41%) dhe 20-24 vjeç (41%). Në krahun tjetër, rritjen më të fortë në popullsinë e përgjithshme e kishin 90-vjeçarët. Grupi i popullsisë 85-89 vjeç arriti në 26,443 persona në censin 2023, nga 14,738 të tillë më 2011, me rritje 79%. Struktura e popullsisë tregon rënie dyshifrore në moshat 0 deri në 54 vjeç.
Ndërsa rritja nis për grupmoshat 55 deri në 100 vjeç. Të dhënat tregojnë se popullsia në moshë pensioni është rritur me ritme shumë të larta. Popullata 65+ arriti në 473 mijë persona, sipas cens 2023 me rritje 49% nga censi 2011. Piramida e popullsisë me censin 2023 i ngjan më shumë një peme ku grupmoshat e reja të popullsisë kanë pësuar rënie, duke formuar trungun, teksa është rritur ndjeshëm popullsia në moshë pensioni që formon kurorën e pemës.
Kjo hartë e re demografike sugjeron se vendi duhet të investojë më shumë në drejtim të një infrastrukture për popullsi më të plakur dhe të përmirësojë në mënyrë radikale sistemin arsimor, që të prodhojë një forcë pune me aftësi të larta për të përballuar nevojat për shërbime të popullsisë me të vjetër.
Qarqet që u braktisën më shumë nga të rinjtë
Numri i të rinjve në shkallë vendi ka rënë drastikisht, por në disa qarqe fenomeni ka qenë më agresiv. Të dhënat e Cens 2023 tregojnë se Gjirokastra, Fieri, Lezha dhe Elbasani kishin rënien më të madhe të të rinjve që nga viti 2011. Gjirokastra që është edhe qarku më i plakur i vendit u përball me rënien më të fortë të numrit të të rinjve ndërmjet dy censeve me 55%. Në vitin 2023 në këtë qark u numëruan rreth 7 mijë persona në grupmoshën 15-29 vjeç nga rreth 17 mijë që ishin në vitin 2011.
Në Qarkun e Fierit, rënia ishte 53.5%, duke e çuar numrin e tyre në 38 mijë më 2023 nga 71 mijë që ishin në 2011. Lezha gjithashtu kishte rënie me 49%, i ndjekur nga Elbasani po në këtë masë. Në anën tjetër, Qarku i Tiranës, Beratit dhe Durrësit kishin ritmet më të ulëta të rënies së të rinjve. P.sh. në Qarkun e Tiranës ku dominon popullsia e kryeqytetit ka zhvillime paradoksale. Nga 2011-2023, popullsia e Qarkut të Tiranës është rritur me 1,2%, ndërsa të rinjtë (15-29 vjeç) kanë pësuar rënie me 22%, në Qarkun e Durrësit rënia ishte 36,5%.
Humbja e të rinjve mbetet shqetësuese edhe për Kryeqytetin, i cili prej më shumë se 30 vitesh është shndërruar në qendër graviteti për të rinjtë e qarqeve të tjera. Tirana është furnizuar me të rinj nga shpërngulja e familjeve me gjithë fëmijë nga qarqet e tjera dhe nga studentë, të cilët pasi mbaronin studimet e larta, nuk riktheheshin më në rrethe. Pakësimi i rinisë në kryeqytet lidhet kryesisht me emigracionin e lartë.
Shtrenjtimi i kostos së jetesës për strehim dhe rritjen e fëmijëve po bën që shumë të rinj pasi përfundojnë studimet zgjedhin të emigrojnë drejt vendeve me politika sociale për familjet e reja, kryesisht Francë dhe Gjermani. Normat e emigrimit të të rinjve në Shqipëri në 10 vitet e fundit kalojnë edhe vendet që kanë përjetuar lufta të përgjakshme, atyre që jetojnë në diktuara ekstreme dhe vendeve tmerrësisht të varfra.
Të dhënat e Eurostat tregojnë se nga viti 2013 deri në 2023 në vendet e Bashkimit Europian kërkuan azil 64.2 mijë shqiptarë nën 18 vjeç. Në vlerë absolute, kjo shifër ishte e pesta në botë, por, në raport me popullsinë, Shqipëria kishte normën e dytë më të lartë në botë të azilkërkuesve nën 18 vjeç në BE, me 241 të rinj për 10 mijë banorë.
Përveç Sirisë, Shqipëria ka një diferencë me vendet që e pasojnë në renditje. Eritrea, një vend diktatorial në Afrikë, kishte një normë emigrimi 162.3 persona nën 18 vjeç për 10 mijë banorë, më pas në renditje vjen Gjeorgjia me 100 të rinj azilantë nën 18 vjeç për 10 mijë banorë, Iraku me 38 azilantë për 10 mijë banorë dhe Somalia me 32.
Ndonëse me një popullsi të vogël ndër vendet e origjinës së emigrantëve Shqipëria kryeson renditjen globale të azilkërkuesve të rinj në Europë edhe në numër personash. Të dhënat e Eurostat tregojnë se gjatë 10-vjeçarit të fundit, 64,215 mijë të rinj nën 18 vjeç nga Shqipëria kërkuan azil në një nga vendet e BE-së, duke e renditur vendin tonë të katërtin në botë pas Sirisë (590 mijë), Afganistanit (358 mijë), Irakut (170 mijë) dhe Turqisë (64.2 mijë), të cilat kanë qenë në luftë (përveç Turqisë) dhe kanë popullsi shumë më të madhe se Shqipëria.
Emigrimi në Shqipëri ka marrë përmasat e një hemorragjie që nuk po ndalon. Të dhënat tregojnë se vendet e tjera që kanë përjetuar flukse të larta të azilantëve në grupet e reja janë në luftë dhe prag lufte, ndërsa në vendin tonë fenomeni është sistematik dhe po vijon, edhe pse Shqipëria është vend demokratik dhe me rritje ekonomike. Flukset më të larta të emigrimit të 18-vjeçarëve shqiptarë kulmuan në vitin 2015 kur rreth 22 mijë të rinj nën 18 vjeç kërkuan azil në një vend të BE-së, shumica e të cilëve ishin pjesë përbërëse e familjeve, të cilat braktisën vendin në atë kohë.
Pritshmëritë nga anketat mbi potencialet e migracionit tregojnë se flukset do të vijojnë. Vitin e fundit, teksa norma e përgjithshme e papunësisë ka ardhur në rënie, papunësia tek të rinjtë është rritur. Një anketë e Këshillit të Bashkëpunimit Rajonal më 2023 tregoi se, 31% e shqiptarëve planifikojnë të largohen nga vendi. Por më rëndësishmja është se, 18% e tyre tashmë kanë plane dhe kanë gjetur mënyrat për të ikur. Rezultatet tregojnë se emigracioni në Shqipëri është më agresiv se në vendet e tjera pasi, në një përqindje më të madhe shqiptarët nuk dëshirojnë të emigrojnë përkohësisht por përgjithmonë.
“Shumë gjëra duhen ndryshuar. E para është fryma që në Shqipëri, që mund të kesh një jetë të qetë, mund të kesh siguri, mund të kesh marrësh një shërbim cilësor, mund të zgjedhësh një problem që e ke, apo që mund të shërohesh dhe jo sorollatesh nëpër spitale publike.
Këto janë aspekte shumë të rëndësishme për një individ, sepse ai jeton si pjesë e shoqërisë, dhe si i tillë duhet të ketë një shoqëri të shëndoshë që dhe ai të bëjë një jetesë së denjë. Të gjitha këto aspekte sociale e bëjnë një individ që të mos zgjedhë që të zhvillojë karrierën e tij në Shqipëri, por të zgjedhë një vend tjetër”, tha Ilir Brasha, një i ri nga Kukësi që ka vendosur të zhvillohet në karrierë në Shqipëri në një kohë që të gjithë moshatarët e tij emigruan.
Të rinjtë paguhen më pak
Një nga arsyet kryesore që po i shtyn të rinjtë të largohen nga vendi janë pagat e ulëta. Për shkak të mungesës së përvojës, por edhe të modelit ekonomik të vendit tonë që nuk prodhon punë me paga të mira, të rinjtë shqiptarë kanë paga më të ulëta se grupmoshat e tjera në marrëdhënie pune.
Një anketë e INSTAT e publikuar në nëntor 2024 tregoi se pagat për të punësuarit nën 30 vjeç ishin më të ulëta se punonjësit mbi këtë moshë. Paga mesatare për punonjësit poshtë të tridhjetave ishte 36 mijë lekë në muaj bruto në vitin 2022 në ndërmarrjet me mbi 10 të punësuar.
INSTAT verifikoi se niveli i pagës ishte më i lartë për grupmoshën 40-49 vjeç, me rreth 44 mijë lekë në muaj. Madje edhe personat mbi 60 vjeç kishin paga 10% më të larta se të rinjtë, poshtë të tridhjetave.
Grupet e të rinjve, përveçse vuajnë nga normat e larta të papunësisë, edhe ata që punojnë kanë paga të ulëta në raport me pjesën më të vjetër të popullatës që punon.
Brasha thotë se sfida kryesore që përballen të rinjtë, sidomos në fillim është paga e ulët dhe kostoja e lartë e jetesës. Pikë tjetër është mospromovimi i individëve, pra meritokracia, që në pjesën e shtetit gjendet shumë rrallë.
“Tanimë për të pasur të ardhura të mjaftueshme, kam zgjedhur që të punoj në sektorin privat, dhe të mbaj si punë të dytë punë si analist në organizata joqeveritare”, tha ai.
Rritja e PBB-së nuk prodhon punësim për të rinjtë
Papunësia tek të rinjtë në vendin tonë është shumë më e lartë se në grupmoshat e tjera, më shumë se dyfishi. Në 2023, vendi kishte një shkallë papunësisë 10.7%, ndërsa në grupet e të rinjve 15-24 vjeç ishte 25.6%.
Krahasuar me vitin paraardhës, norma e papunësisë për këtë grupmoshë u rrit me 0,7 pikë përqindje, edhe pse tregu i punës po shfaq kërkesë për punonjës. Kompanitë në të gjithë vendin po furnizohen nga jashtë vendit me punonjës të huaj, teksa shihet se hapësirat për të rinjtë janë ngushtuar më shumë.
Modeli ekonomik i vendit bazohet ende në krahun intensiv të punës me paga të ulëta, ndërkohë që të rinjtë zgjedhin të largohen jashtë vendit që të punojnë në vend me këto kushte.
Papunësia e të rinjve vjen në paradoks me zhvillimet ekonomike të vendit. Vitet e fundit, PBB u rrit me ritme më të larta se mesatarja e dekadës që shkoi, por kjo rritje nuk ka prodhuar punësim, teksa shihet të ketë ndodhur e kundërta.
Papunësia afatgjatë shënoi rritje të ndjeshme në vitin 2023 në 14.3% tek të rinjtë, me rritje 2 pikë % në raport me të njëjtën periudhë të vitit 2021.
Ka një paradoks ndërmjet bizneseve që kërkojnë punonjës dhe të rinjve që duan të punojnë. Një hotel në zonën e Shëngjinit në Lezhë po kërkonte 10 punonjës të rinj kameriere, picajol, recepsion etj.
Mirëpo për Arditin 23 vjeç ,që sapo ka përfunduar studimet e larta në Tiranë këto oferta nuk janë të përshtatshme. “Me pagë bruto 50 mijë lekë më kërkojnë të punoj më shumë se 12 orë në ditë.
Më i mirë e kam të punoj 3 muaj në Gjermani se sa tre muaj në Shëngjin” thotë i riu. Të rinjtë e sotshëm nuk pranojnë të shfrytëzohen në punë me orë të gjata dhe pa asnjë ditë pushim, ashtu si prindërit kanë punuar në rininë e tyre. Gjithnjë e më shumë, të rinjtë kërkojnë të respektohet kodi i punës për pagesa më të larta jashtë orarit dhe ditët e pushimit.
Bizneset edhe pse janë bërë më fleksibël, sërish janë larg të ofrimit të punës dinjitoze për t’i bërë vendet e punë tërheqëse për të rinjtë.
Të dhënat e INSTAT referojnë se në tremujorin e tretë të vitit të kaluar, 74,507 të rinj të moshës 15-29 vjeç ishin të papunë me një shtesë 5300 persona, që nga e njëjta periudhë e vitit 2022.
Një e katërta e të rinjve rri kot, as në punë as në shkollë
Në Shqipëri, nevojat e sektorit të arsimit dhe tregu i punës kanë një hendek të madh që akumulohet në vend që të shoshitet. Arsimi i lartë prodhon një forcë pune që nuk e kërkon tregu. Ky rezultat dekurajon të rinjtë që gjithnjë e më shumë zgjedhin të mos studiojnë dhe as të mos punojnë në kulmin e moshës.
Të dhënat zyrtare referojnë se gjatë vitit të kaluar, 24.6% e të rinjve 15-29 vjeç nuk ishin as të punësuar dhe as duke ndjekur shkollën apo ndonjë formim profesional. Në këtë grup 49,4% e të rinjve janë të papunë.
Pjesa tjetër janë jashtë tregut të punës për arsye se janë të dekurajuar (2,0%), duke përmbushur detyra dhe përgjegjësi familjare (13,4%), ose për arsye të tjera (35,3%).
Duke analizuar të rinjtë, të cilët nuk janë të punësuar, nuk janë duke ndjekur shkollën apo trajnim profesional sipas gjinisë dhe statusit të tyre në tregun e punës, vihet re se meshkujt janë më aktivë në treg sesa femrat (60.9% e meshkujve janë në kërkim të një pune dhe të gatshëm për të punuar, ndërsa tek femrat kjo përqindje është 39,0%).
Shqipëria ka nivelin më të lartë te të rinjve as në punë dhe as në shkollë pas Kosovës.
[ad_2]
Source link
